Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон

Бо мақсади маълумоти бештар пайдо намудан аз кӯмаки паллаиативӣ ва дигар паҳлуҳои масъалаи мазкур  бо сардори Шуъбаи таълим ва дастурию методии Муассисаи давлатии «Маркази ҷумҳуриявии таълимию клиникии кори ҳамширагӣ» Раупов Фирдавс Орифович суҳбате оростем, ки дар зер фишурдаи онро манзури хонандагони арҷманд мегардонем:

-Муҳтарам Раупов Фирдавс, нахуст мехостем бифаҳмем, ки кӯмаки паллаиативӣ чист?

-Ташаккури зиёд барои чунин саволи бамаврид. Бояд гуфт, ки мафҳуми “паллиативӣ” аз калимаи лотинии “паллиум” бармеояд, ки маънояш “ҷома” ё “парда” аст. Ҳамин тавр, мафҳуми ёрии паллиативӣ ҳамвор кардан, сабук кардани зуҳуроти беморӣ мебошад. ТУТ нисбат ба дигарон беҳтар тавзеҳ медиҳад: ин равиш сифати зиндагии беморон (калонсолон ва кӯдакон) ва оилаҳои онҳоро, ки бо мушкилоти марбут ба бемориҳои марговар рӯ ба рӯ мешаванд, беҳтар мекунад. Кӯмаки паллиативӣ бо роҳи ташхис, арзёбӣ ва табобати дард ва ҳалли мушкилоти дигар – ҷисмонӣ, равонӣ ва рӯҳонӣ азияти беморро пешгирӣ ва сабук мекунад.

Ба муҳимияти ёрии паллиативӣ баҳо додан душвор аст. Масалан, беморони гирифтори саратони музмин аксар вақт дардро шабонарӯз ҳис мекунанд. Чунин мешавад, ки онҳо мустақилона ҳаракат карда наметавонанд ё имкони нигоҳ доштани гигиенаи шахсиро надоранд, яъне аз кумаки беруна вобастаанд. Дар ин ҳолат, ёрии паллиативӣ ягона воситаи дар сатҳи қобили қабул нигоҳ доштани сифати зиндагӣ ва сабук кардани вазъи наздикон мебошад, ки баъзан барои нигоҳубини як хеши мариз онҳо маҷбуранд аз кор ва тарзи ҳаёти фаъол даст кашанд.

Тибқи як таҳқиқоти Ташкилоти умумиҷаҳонии  тандурустӣ дар соли 2020, тақрибан аз се як ҳиссаи одамоне, ки ба кумаки паллиативӣ ниёз доранд, беморони саратон мебошанд. Қисми боқимонда шахсони гирифтори бемориҳои пешрафтаи дил, шуш, ҷигар, гурда, мағзи сар ё бемориҳои музмин барои ҳаёт, аз қабили СПИД ва сили ба дору тобовар мебошанд. Ҳар сол беш аз 40 миллион беморон дар охири ҳаёт ба кӯмаки паллиативӣ ниёз доранд, ки 78% -и онҳо дар кишварҳои камдаромад ва миёна зиндагӣ мекунанд.

Имруз тибби ҷаҳонӣ дар сатҳи баланд қарор дошта, метавонад бисёр бемориҳои вазнинро табобат кунад, вале баъзе бемориҳои музмин ҳанӯз ҳам имкони табобат надоранд. Новобаста ба ин, табибон вазифадоранд, ки ба   бемор дар ҳама ҳолат кумак расонанд,  ҳамлаҳои дарднокро сабук намоянд, дастгирии равонӣ расонанд ва некӯаҳволии беморро то андозае беҳтар кунанд. Мақсади дахолати паллиативӣ (яъне дастгирӣ) идоракунии нишонаҳои шадид мебошад. Дар баъзе ҳолатҳо, танҳо ёрии паллиативӣ сифати зиндагии беморро беҳтар мекунад. Мисоли склерози музмин аст, ки онро табобат кардан мумкин нест, аммо истеъмоли доруҳо метавонад рушди бемориро суст кунад. Ва дар марҳилаҳои баъдӣ дард сабук мешавад, ҳаракатнокии бемор меафзояд.

ТУТ ҳадафи кӯмаки паллиативиро чунин муайян мекунад: баланд бардоштани сифати зиндагии беморони табобатнашаванда ва хешовандони ӯ. Яъне бо роҳи пешгирӣ ва сабук кардани азияти бемор, тавассути муайян ва қатъ кардани дард ва дигар нишонаҳои нохуш ба даст овардан мумкин аст. Кӯмаки паллиативӣ инчунин дастгирии психологӣ ва иҷтимоиро низ дар бар мегирад.

Принсипҳои ёрии паллиативӣ дар “Китоби Сафед” инъикос гардида, постулатҳои зеринро дар бар мегиранд:

Шаъну эътибори бемор: ҳар як бемор ҳуқуқ дорад дақиқан интихоб кунад, ки дар куҷо ва чӣ гуна ёрии паллиативӣ мегирад. Ҳар гуна нигоҳубин бояд танҳо бо розигии бемор ва агар бемор худ қарор қабул карда натавонад, пас бо ризоияти хешовандони ӯ анҷом дода шавад. Шарти пешакӣ он аст, ки ба бемор, ба арзишҳои динӣ ва шахсии ӯ бояд бо эҳтиром муносибат карда шавад.

Ҳангоми банақшагирии чорабиниҳои паллиативӣ ва татбиқи мустақими онҳо бо бемор ва оилаи наздики ӯ ҳамкории наздик доштан ҳатмист. Барои бемор ва оилаи ӯ фаврӣ ва ғайричашмдошт табобатро тағйир додан ғайриимкон аст – ҳама тағйирот бояд ҳамоҳанг карда шаванд.

Давомнокӣ – вазъи беморро мунтазам назорат карда, нигоҳубин ва доруворӣ бояд аз рӯзи табобат то рӯзи охирин доимӣ бошанд.

Муошират. Беморони мубталои маризии музмин аксар вақт дурӣ меҷуянд, худро аз суҳбат  дур мекашанд. Аммо, муоширати дӯстонаву ҳалимона метавонад самаранокии ёрии паллиативиро афзун намояд.

Муносибати бисёрҷонибаи касбӣ . Барои ноил шудан ба самараи бештар ба бемор табибони соҳаҳои гуногун, кормандони соҳаи иҷтимоӣ, равоншиносонро ҷалб намудан ба манфиат хоҳад буд.

Дастгирии хешовандон. Дар мавриди бемордорӣ на танҳо худи бемор, балки наздикон низ ҳолати стрессро аз сар мегузаронанд. Аз ин рӯ, онҳо низ ба дастгирии равонӣ ва омӯзиши қоидаҳои нигоҳубин ниёз доранд.

Маврид ба зикр аст, ки “Китоби Сафед” ҳуҷҷати Ассотсиатсияи Аврупоии Кӯмаки Паллиативӣ буда, он барои муттаҳид сохтани стандартҳо ва меъёрҳои хоспис ва тибби паллиативӣ сохта шудааст ва заминаи ташкили чунин хизматрасониҳо дар бисёр кишварҳо мебошад.

Рӯйхати бемориҳое, ки барои онҳо одам метавонад ба кумаки паллиативӣ ниёз дошта бошад, хеле васеъ аст: инҳо, албатта, бемориҳои саратонӣ мебошанд, аммо илова бар онҳо, бемориҳои сироятӣ, осеби мағзи сар, артроз ва артрит, фалаҷи мағзи сар, бемориҳои хун ва бемориҳо системаи асаб ба рӯйхат дохил карда шудааст.

– Айни ҳол чанд намуди ёрии паллиативӣ мавҷуд аст?

– То кунун се намуди ёрии паллаиативӣ мавҷуд мебошад. Якум, хоспис, ки ҳадафи асосии он нигоҳубини ҳамаҷонибаи беморон, ба мисли ҷисмонӣ, рӯҳӣ, эмотсионалӣ ва иҷтимоӣ мебошад. Хоспис тамоми мушкилоти бемори табобатнашавандаро ҳал мекунад, аз ҷумла бо манзил дар рӯзҳои охири ҳаёт ва паст кардани дардҳои вазнин. Сабабҳои ин бемории табобатнашаванда дар марҳилаи шадид, синдроми дард аст, ки онро дар хона боздоштан мумкин нест.

Дуюм, терминалӣ – ин ёрии ҳамаҷонибаи паллиативӣ барои бемор дар рӯзҳои охири ҳаёташ мебошад;

Ва сеюм кумак барои истироҳат – дар рӯзҳое расонида мешавад, ки то хешовандони ба нигоҳубини беморон ба таври доимӣ машғул буда, имкони истироҳат дошта бошанд. Инро мутахассисон дар беморхонаҳои рӯзона, шӯъбаҳои хоспис  ё дар хонаи бемор анҷом медиҳанд.

-Лутфан бигуед, ки кӯмаки паллиативӣ ба беморон  чӣ гуна ташкил карда мешавад?

-Қайд кардан ба маврид аст, ки кӯмаки паллаиативӣ ба беморон бо се роҳ расонида мешавад. Аввал дар хона. Нигоҳубини паллиативӣ дар хона танҳо дар сурате ташкил карда мешавад, ки бояд ба муттасилии кӯмаки беморхонаҳо, аз ҷумла дард, ҳамширагӣ, дастгирии иҷтимоӣ ва равонӣ асос ёбад. Азбаски дар мамлакати мо то ҳол хосписҳо ва шӯъбаҳои ҳамширагӣ хеле каманд, бисёри беморон маҷбуранд, ки пас аз табобат ба хонаҳояшон раванд, ки ба онҳо танҳо хешовандонашон нигоҳубин мекунанд.  Ин усул маънои онро надорад, ки мутахассис шабонарӯз дар назди бемор бошад. Аксари ташвишҳо то ҳол ба дӯши хешовандон меафтанд, ки баъзан маҷбуранд барои нигоҳубини беморон корро тарк кунанд;

Статсионарӣ (беморхонавӣ). Расонидани ёрии паллиативӣ инчунин дар шароити беморхона – дар шӯъбаҳо ва шӯъбаҳои махсуси ҳамширагӣ дар беморхонаҳо, дар хосписҳо ва хонаҳои пиронсолон пешбинӣ шудааст. Кӯмаки статионариро шабонарӯзӣ кормандони махсуси тиббии ботаҷриба мерасонанд, ки дахолати тиббиро барои рафъи дард, дар беморхона хобидан, ғизо, дастгирии психологии бемор ва оилаи ӯ ва ғайраро ташкил медиҳад.

Равишҳо ва усулҳо. Кӯмаки паллиативӣ аз се равиш иборат аст, ки ҳар кадоми онҳо барои ноил шудан ба ҳадафҳои худ аҳамият доранд:

Рафъи дард. Барои ин, табобати симптоматикӣ гузаронида мешавад, ки зуҳуроти шадиди дардро, ки аз сабаби беморӣ ба вуҷуд омадаанд, сабук мекунад. Ҳадафи чунин табобат ба даст овардани сифати баландтарини ҳаёт барои бемори табобатнашаванда мебошад. Аксар вақт, дард дар марҳилаҳои охири беморӣ пайдо шуда, вазифаи муҳофизатии худро гум мекунад ва ба омили гарони ҳаёти бемор мубаддал мегардад. Барои самаранок рафъ намудани дард, лозим аст, ки табиати онҳо дақиқ арзёбӣ гардад, усули муборизаро интихоб ва барои бемор нигоҳубини дуруст кардан зарур аст. Масалан, бо дардҳои шадиди ҳаррӯза, ки дар натиҷаи мигренҳо (дарди сар) ба амал омадаанд, худидоракунии рафъи дард метавонад танҳо ҳамлаҳои навро ба вуҷуд орад. Мутахассиси тибби паллиативӣ, алахусус асабшинос, барои бемор табобати дурустро таъин мекунад, маҷмӯи чорабиниҳоро барои барқарорсозии ҷисмонӣ маслиҳат медиҳад, реҷаи дурусти ҳаррӯзаро таҳия мекунад.

Дастгирии равонӣ. Ҳам худи бемор ва ҳам аҳли хонавода ҳангоми бори аввал бо натиҷаи ташхис шинос шудан, ҳолати стресси шадидро аз сар мегузаронанд, ки зуҳуроти шадиди он ҳам радди пурраи беморӣ ва ҳам рушди ҳолати депрессияи амиқ мебошанд. Бемории шадид, бистарӣ шудан, ҷарроҳӣ, тағир додани тарзи зиндагӣ, маъюбии эҳтимолӣ ва таҳдиди марг ба ҳолати равонии бемор таъсири манфӣ мерасонад. Хешовандон низ одатан беморро аз ҷиҳати равонӣ дастгирӣ карда наметавонанд, зеро худи онҳо ҳолати стрессро аз сар мегузаронанд. Кӯмаки паллиативӣ кори равоншиносонро ҳам бо бемор ва ҳам бо наздикони ӯ дар бар мегирад. Баъзан ихтиёриён ба ин кор ҷалб карда мешаванд ва камбудиҳои эҳтимолии беморро ҷуброн мекунанд;

Дастгирии иҷтимоӣ. Мушкилоти равонӣ бо дарки мушкилоти иҷтимоӣ, ки аз ҳисоби хароҷот барои табобат ва нигоҳубин ба вуҷуд омадаанд, шадидтар мешаванд. Бисёре аз беморон мушкилоти моддӣ доранд, касе бояд шароити зиндагии худро беҳтар кунад, аммо хеле кам аз имтиёзҳои иҷтимоие, ки барояшон дастрас аст, огоҳанд. Аз ин рӯ, кӯмаки паллиативӣ дастгирии иҷтимоиро барои оилаи бемор  дар бар мегирад. Мутахассис вазифадор аст, ки якҷоя бо табибон нақшаи офияти иҷтимоиро таҳия намояд, беморро дар бораи ҳуқуқҳо ва имтиёзҳояш огоҳ созад ва барои ба даст овардани онҳо кӯмак расонад.

Гарчанде ки ёрии паллиативӣ беморро табобат карда наметавонад, аммо он ба ҳолати умумии бемор таъсири мусбат мерасонад. Ва илова бар амалҳои тиббӣ, ғамхории салоҳиятнок барои беморони табобатнашаванда ва оддӣ пиронсолон низ дар сабук кардани азоб нақши муҳим мебозад.

-Оё ёрии паллаиативӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон низ ба роҳ монда шудааст?

-Тартиби расонидани ёрии паллиативӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар моддаи 1 ва 59 Кодекси тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон омадааст, ки ёрии паллиативӣ маҷмӯи тадбирҳои тиббиест, ки беморро аз дард ва дигар зуҳуроти беморӣ раҳо мекунад, барои беҳтар кардани сифати зиндагии бемори табобатнашаванда андешида мешавад. Он метавонад аз ҷониби кормандони тиббии ботаҷриба ҳам дар шароити амбулаторӣ ва ҳам дар беморхона таъмин карда шавад.

Фармони Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии мамлакат низ дар бораи тартиби расонидани ёрии паллиативӣ ба таври муфассал муқаррар кардааст, ки он бояд дар куҷо, чӣ гуна ва аз ҷониби кӣ пешниҳод карда шавад.  Тибқи фармони мазкур инчунин қоидаҳои ташкили хосписҳо ва хонаҳои пиронсолон муайян карда шудааст.

Бояд гуфт, ки таъмини кӯмаки паллиативӣ ба беморон инчунин бо якчанд қоидаҳои тиббии соҳа, аз қабили кӯмаки паллиативӣ аз саратон, ВНМО, шуоъҳо ва химиотерапия танзим карда мешавад.

-Барои чунин як суҳбати пурмуҳтаво аз шумо сидқан сипосгузорем ва умедаворем, ки бо пешниҳоди матлаби мазкур шаҳрвандон доир ба масъалаҳои кӯмаки паллаиативӣ маълумоти заруриро аз худ мекунанд.

 moh.tj